Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

Bootmigranten in Dover, begin augustus.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Verenigd Koninkrijk De Britse marine patrouilleert het Kanaal en de regering dreigt migranten uit te zetten naar Rwanda. Maar ze blijven het Kanaal bevaren – in recordaantallen. Johnsons kandidaat-opvolgers hinten intussen op een nog strenger asielbeleid.

Kggg kggg. „Veiligheidsinformatie. Er zijn meldingen ontvangen van kleine bootjes die proberen de Straat van Dover over te steken. Schepen, graag scherp opletten en waarnemingen melden aan de kustwacht op VHF kanaal 16.” Kanaal 16, dat is het noodkanaal.

Een clubje van drie activisten kent deze waarschuwing inmiddels uit het hoofd, want ze komt elke paar uur voorbij. Ze hebben ook wel eens gehoord hoe schepen de marine een „goede jacht” wensen, vertelt ‘Max’, een van de vrijwilligers. Ze zijn hier namens Channel Rescue, een kleine non-gouvernementele organisatie die aan de zuidkust van het Verenigd Koninkrijk probeert te monitoren hoe de Britse overheid omgaat met migranten die oversteken. De activisten hanteren schuilnamen – ze spreken elkaar er ook mee aan – omdat dit zo’n gevoelig onderwerp is in het VK. Ze willen voorkomen dat ze problemen krijgen op hun werk of worden lastig gevallen door rechtse activisten. Hun echte namen zijn bekend bij NRC.

Vanaf een hoge krijtrots vlak bij Dover hebben ze goed uitzicht op het Kanaal. Ze turen door hun verrekijkers, luisteren met walkietalkies naar de scheepsradio. En op hun telefoons houden ze via allerlei apps het scheepsverkeer, het weer en de hoogte van de golven in de gaten.

In het Lagerhuis stelde een parlementaire commissie in juli vast dat het dreigen met uitzetting naar Rwanda „tot nu toe heeft gefaald”

Max: „Volgens mij is Hurricane op een missie.” De marineschepen hebben namen als Hurricane, Typhoon, Ranger en Pursuer. Het is negen uur ’s ochtends en volgens hen is de marine vanmorgen drie keer uitgevaren om ergens halverwege het Kanaal een rubberboot te onderscheppen.

De regering van vertrekkend premier Boris Johnson probeert vergeefs grip te krijgen op de aantallen migranten die zich wagen aan de gevaarlijke oversteek van het Kanaal. Sinds april patrouilleert Defensie aan de Britse kant van het water. En de regering is met een controversieel plan gekomen om migranten naar Rwanda uit te zetten, in plaats van hen in het VK een asielprocedure aan te bieden. Idee is de migranten een afschrikwekkend toekomstbeeld voor te houden, zodat ze de oversteek niet wagen en de mensensmokkelaars hun bron van inkomsten ontnemen.

Maar de werkelijkheid is anders.

Begin deze week passeerde het aantal migranten dat dit jaar het Kanaal is overgestoken de twintigduizend. Dat is bijna twee keer zoveel als vorig jaar rond deze tijd en meer dan het dubbele van heel 2020. Soms komen op één dag meer dan zeshonderd migranten aan. Jaar na jaar wordt zo een nieuw recordaantal vastgesteld.

Het patroon van de oversteek lijkt te veranderen, stellen de vrijwilligers van Channel Rescue voorzichtig vast. Voorheen vertrokken verreweg de meeste rubberboten ’s nachts vanuit Frankrijk; die kwamen dan in de vroege ochtend in Dover aan.

Maar gisteren kwam om tien uur ’s avonds nog een boot aan, vertelt Max, wat betekent dat de migranten op klaarlichte dag aan de tocht moeten zijn begonnen. „Dat hebben we al vaker gezien. We weten niet precies waarom. Het kan met beleid hier of in Frankrijk te maken hebben, maar ook met de goede weersomstandigheden.”

In bijna alle gevallen pikt de marine de migranten nu ergens halverwege het Kanaal op. „Zo probeert de overheid uit te stralen dat ze grip op de kwestie heeft”, zegt vrijwilliger ‘Lion’. „Ergens is het ook goed wat ze doen, want zo maken mensen maar de halve tocht in zo’n gevaarlijk bootje. Maar vervolgens worden ze hier niet humaan behandeld.”

De migranten worden in detentiecentra ondergebracht of, als die vol zijn, in hotels.

Britse media schrijven dat mensensmokkelaars hun prijs voor de overtocht hebben verlaagd door de ‘Rwandadeal’. Betaalden migranten per persoon eerst tussen de 3.000 en 4.000 pond (ongeveer tussen de 3.550 en 4.750 euro) voor de oversteek, nu zou volgens dagblad The Guardian het maximum rond 1.200 pond (1.425 euro) liggen. En „sommige asielzoekers onderhandelen een prijs uit van zelfs maar 500 pond”. Want waarom zouden ze meer betalen, als ze misschien in Rwanda eindigen?

De smokkelaars verhogen hun inkomsten intussen door steeds meer migranten per boot te vervoeren; rubberboten zijn er in allerlei maten, maar dat ze voller en voller worden, staat vast. In 2018 zaten gemiddeld zeven mensen aan boord van één opblaasboot. In 2020 waren dat er dertien, vorig jaar al 28. En volgens cijfers van het ministerie van Defensie waren het er in de eerste week van augustus – stabiel weer, lage golven – gemiddeld 43.

In het Lagerhuis stelde een parlementaire commissie in juli vast dat het dreigen met uitzetting naar Rwanda „tot nu toe heeft gefaald”. „De pogingen die de overheid heeft gedaan om een kant-en-klare oplossing te vinden om deze route af te sluiten zijn onrealistisch en zullen niet slagen.” Bovendien: om goed beleid te kunnen maken weet de overheid volgens de commissie te weinig over de motivatie van migranten. Wéten die bijvoorbeeld überhaupt wel van de Rwandadeal?

Ook in hoge kringen van Defensie bestaat weerstand tegen het huidige beleid. The Daily Telegraph meldde afgelopen dinsdag dat de marine wil stoppen met het opsporen van bootjes en niet langer „als taxidienst” wil fungeren.

Ondanks dit soort twijfels en negatieve conclusies over de effectiviteit van de Rwandadeal hebben de twee Conservatieve kandidaten voor de opvolging van premier Johnson, Liz Truss en Rishi Sunak, zich er allebei aan gecommitteerd. En liefst gaan ze nog verder.

Allebei zeggen ze „alles eraan te zullen doen om de deal te laten slagen”. Liz Truss zegt ook met andere landen zulke afspraken te willen maken, en ze wil de militaire aanwezigheid op het Kanaal verder vergroten. Rishi Sunak stelt een ‘kleine boten-taskforce’ voor, met ook een belangrijke rol voor de marine, en hij wil scherpere voorwaarden voor het verkrijgen van asiel in het VK.

Op het pleintje voor de goedkope supermarkt Poundland middenin Dover blijkt waarom beide politici voor zulke taal kiezen. Sarah Rogers zit met een stel vrienden in de schaduw onder de bomen. Rogers zit in een elektrische rolstoel en ze baalt omdat ze waarschijnlijk volgend jaar haar huis uit moet. „Dat komt doordat de migranten ook huisvesting nodig hebben. Zij nemen onze plaats in.” Het heeft ook met haar gezondheid te maken, zegt ze, ze heeft zwakke knieën en kan slecht lopen. Wat het verband met de migranten is, kan ze niet goed uitleggen.

Sarah Rogers begrijpt op zich dat migranten voor zo’n gevaarlijke oversteek kiezen, zegt ze. Ze zoeken een beter leven en betalen daar grof geld voor. „Alleen: ze kunnen hier niet blijven komen en innemen wat we niet hébben. Zij lijken prioriteit te krijgen en dat is niet eerlijk voor ons. Dat is niet eerlijk voor de Britten.”

Rogers en Ron Murtagh, een vriend die naast haar op het bankje aan een blik bier zit, vinden het allebei goed om de migranten naar Rwanda of een ander land te sturen. Murtagh: „Ik ben helemaal niet racistisch, maar dit land heeft al genoeg problemen. We hebben ze niks te bieden.” De eerste vlucht naar Rwanda is nog niet eens vertrokken, dus je kunt ook nog niets over de gevolgen zeggen, vindt hij. „Ik denk dat het zeker afschrikwekkend kan werken.” Sarah Rogers: „Er moet ergens een ander democratisch land zijn waar ze naartoe kunnen. Want hier horen ze niet te zijn.”

De Britse samenleving is zeer verdeeld over de migrantencrisis en de Rwandadeal. Opvattingen lopen grofweg langs dezelfde lijnen als die over de Brexit. Wie voor het verlaten van de Europese Unie was, steunt meestal ook de uitzettingsplannen. Wie tegen de Brexit was, is vaak ook tegen het huidige migratiebeleid. Volgens een peiling van onderzoeksbureau YouGov van half juni steunt 44 procent de uitzettingen en is 40 procent ertegen; 16 procent weet het niet.

In Dover maken evengoed inwoners zich woest over de rechtse opvattingen van hun landgenoten. Zoals Richard MacDonald; hij loopt met een tas boodschappen door het parkje vlak bij de Poundland. De Engelse samenleving draait tegenwoordig juist op buitenlanders, zegt hij. In de supermarkten, als kleine ondernemers, in de gezondheidszorg. „Allemaal hardwerkende mensen, bereid om risico’s te nemen en lange dagen te maken. Ze zijn een verrijking voor ons land.” Een vriend van hem zei laatst ook dat het tekort aan huizen komt doordat migranten die innemen. „Ik heb hem fel tegengesproken. Dat komt niet door buitenlanders, maar door falend overheidsbeleid.”

De afspraken over uitzettingen naar Rwanda vindt MacDonald vreselijk. „Zo kun je mensen niet behandelen.” Hij schiet bijna vol als hij vertelt dat hij in de haven eens een kinderschoentje heeft zien dobberen. „Uiteindelijk zijn het gewoon mensen die hulp nodig hebben.” Hij heeft een boot, vaart ook op zee en weet hoe ruig en gevaarlijk het eraan toe kan gaan. Sinds 2018 kwamen zeker 52 bootmigranten om, met als dieptepunt vorig jaar november, toen 27 migranten van één en dezelfde boot verdronken.

De oplossing? Volgens MacDonald moet het VK een fatsoenlijk asielsysteem krijgen waarbij een aanvraag doen vanuit het buitenland mogelijk is. Bijvoorbeeld zoals Oekraïners nu een visum kunnen aanvragen. „Al bleek dat een klucht, omdat ze hypotheekpapieren en weet ik wat nog meer moesten laten zien.”

Ook de onderzoekscommissie uit het Lagerhuis – die bestaat uit leden van alle partijen – stelt vast dat een ander visumsysteem een idee zou zijn om de gevaarlijke overtochten te stoppen. Er moeten „veilige en legale routes komen voor asielzoekers zonder dat ze criminele bendes hoeven te gebruiken om hierheen te komen”, bijvoorbeeld door vanuit Frankrijk asielaanvragen mogelijk te maken.

Bijna alle bootmigranten vragen asiel aan (98 procent) en van hen krijgt 61 procent dat direct toegewezen. Nog eens 59 procent van hen die in beroep gaan na een afgewezen aanvraag krijgt ook asiel. Het zijn vluchtelingen uit Irak, Iran, Eritrea en Syrië.

Toch is de kans klein dat Liz Truss of Rishi Sunak dit soort aanbevelingen overneemt wanneer één van hen begin september aantreedt als premier. Beide spreken steeds over „het aanpakken van illegale migratie”, maar nooit over het creëren van legale routes.

Het verbaast Richard MacDonald weinig. „Onze politici in Londen geven niet echt om het welzijn van de bevolking. Ze zien politiek als een spel dat ze moeten winnen.”

Dit voorjaar maakte de Britse regering afspraken met Rwanda over de opvang van asielzoekers. Tegen betaling van in eerste instantie 120 miljoen pond (ruim 142 miljoen euro) zou Rwanda asielzoekers overnemen van het VK en hen onderdak en een asielprocedure aanbieden.

Dat geld is al betaald, maar het plan ligt stil. Half juni stond de eerste vlucht vanuit het VK naar Rwanda op punt van vertrek – met een handvol migranten aan boord – toen het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde dat de migranten in het VK mogen afwachten of de Britse hoogste rechters het beleid rechtmatig vinden.

De belangrijkste zaak loopt aan het Hooggerechtshof, dat hoorzittingen heeft gepland in september en oktober. Aanvankelijk stond Rwanda op de lijst van landen waar het VK geen afspraken mee had willen maken vanwege mensenrechtenschendingen.

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.